در قانون مجازات اسلامی در خصوص قتل عمد، که مجازات آن قصاص است، مواردی بیان شده است که در صورت وجود آن مجازات قصاص اعمال و اجرا نخواهد که از آن، با عنوان موارد سقوط قصاص نام می برند.

  گذشت ولی دم

یکی از موارد سقوط قصاص، گذشت اولیای‎دم است. اولیای‎دم کسانی هستند که از مقتول ارث می‎برند یا همان ورثه مقتول به استثنای زوج و زوجه. منظور از گذشت نیز این است که اولیای‎دم، مقتول را به‎صورت رایگان ببخشند و در مقابل بخشش شرطی گذاشته نشود؛ مثل اینکه اگر مقتول دیه را در فلان تاریخ پرداخت نکند، قصاص بشود . اولیای‎دم می‎توانند قاتل یا مرتکب را در هر مرحله از مراحل دادرسی و شروع به رسیدگی تا صدور حکم ببخشند .

گذشت مقتول قبل از مرگ

از دیگر مواردی که باعث سقوط مجازات قصاص می‎شود، گذشت فرد مقتول است. به عبارت دیگر اگر مقتول یا فردی که توسط دیگری کشته شده است، پیش از مرگ خود، در صورتی که جرم قتل از نوع عمدی بوده، نسبت به مرتکب گذشت کند، مجازات جرم قتل عمد که قصاص است، از فرد قاتل ساقط می‎شود. به عبارت دیگر، اگر مقتول قبل از مرگ قاتل را از قصاص نفس عفو کند، دیگر اولیای‎دم مقتول حق قصاص قاتل را ندارد و حتی بعد از فوت مقتول نیز نمی‎توانند درخواست قصاص قاتل را از مراجع قضایی داشته باشند. به دلیل آن که مقتول قبل از مرگ خود، این حق را ساقط کرده است.بنابراین مقتول می‎تواند علاوه بر ببخش قصاص قاتل، دیه را نیز ببخشد.

فوت قاتل

فوت قاتل طبق قانون مجازات اسلامی از جمله مواردی است که موجب عدم اجرا و سقوط مجازات قصاص می‎شود. به این صورت که اگر قاتل در قتل از نوع عمد فوت کند، قصاص و دیه از قاتل ساقط می‎شود و اولیای‎دم مقتول نمی‎توانند از اموال قاتل، دیه مطالبه کنند.زمان مرگ قاتل و علت مرگ او، تاثیری بر اعمال یا عدم اعمال مجازات قصاص ندارد و در هر صورت، فوت قاتل، از عوامل سقوط مجازات است.در واقع در صورت تحقق جرم قتل عمد با وجود هر یک از موارد فوق، مجازات قصاص ساقط می‎شود. ولی در برخی موارد که در قانون بیان شده است، مجازات قصاص اعمال نمی‎شود که شامل موارد زیر است: قاتل پدر باشد؛ یعنی اگر پدر یا جد پدری، فرزند یا نوه خود را بکشند، مجازات قصاص اعمال نمی‎شود.اگر مقتول دیوانه و مجنون باشد، قصاص اعمال نمی‎شود. همچنین اگر قاتل فرد عاقلی باشد با کشتن فرد دیوانه مجازات قصاص اعمال نمی‎شود .اگر قاتل مست باشد و خود را برای کشتن و به قصد کشتن فرد دیگری مست نکرده باشد، به دلیل نداشتن اختیار قصاص نمی‎شود. همچنین اگر فرد قاتل مسلمان باشد و مقتول غیرمسلمان، قاتل قصاص نمی‎شود. همچنین اگر قاتل دیوانه یا نابالغ باشد، قصاص نمی‎شود. در صورت وجود هر یک از موارد فوق، جرم قتل عمد مستوجب مجازات قصاص نخواهد بود.